Latin Impact NPO Soul & Jazz / VPRO

Nina Jurna in gesprek met multimedia-journalist Aldith Hunkar over de Redemption Song van Bob Marley, de reggae en de magische werking van Jamaica. Aldith woont op Jamaica en heeft daar een eigen tv-kanaal: Poca-TV. Geboren in Suriname, opgegroeid in verschillende landen over de hele wereld, studeerde economie in Tilburg en wilde al haar hele leven journalist worden, ook vanuit haar al in haar jeugd opgevate liefde voor het medium radio. Haar keuze voor Jamaica heeft alles te maken met muziek: dankzij haar - inmiddels overleden - partner ontdekte ze de reggae, en al bij hun eerste bezoek aan het eiland wist ze: hier wil ik wonen! Zoals Bob Marley zong: ‘There's a natural mystic blowin' through the air’!

De kracht van de reggae is het ritme: de heart beat. Jamaicaanse muziek is sterk gericht op dat ritme. Onlosmakelijk verbonden met die reggae is natuurlijk de naam van Bob Marley - nog steeds niet een officiële nationale held in Jamaica, maar dat gaat er nog wel van komen. Hoewel er tegenwoordig op Jamaica weinig interesse meer is voor reggae…

De Remdemption Song van Bob Marley bevat een quote van de Jamaicaanse denker, filosoof en activist Marcus Garvey: ‘Emancipate yourself from mental slavery. None but ourselves can free our minds.’ Marcus Garvey benadrukte het belang van geestelijke bevrijding, woonde lang in de Verenigde Staten waar hij een van de pioniers van de burgerrechtenbeweging was, en was een vurig pleitbezorger van de dekolonisatie van het Afrikaanse continent, als thuisbasis van alle zwarte mensen wereldwijd. En het is ook vanwege die tekst dat Aldith dit nummer na aan het hart draagt. ‘Het is mijn mantra’, zegt ze er over, ‘Dit is waar ik mijn hele bestaan op baseer. Dat ik niet altijd hoef te vragen, dat ik ook mijn eigen pad mag kiezen. Dat dat legitiem is, dat ik geen toestemming nodig heb. Dat ik een vrije geeste ben en mag zijn. Want zwarte mensen komen uit een geschiedenis van onderdrukking, en hebben daar 400 jaar later nog steeds mee te maken.’

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz

Nina Jurna praat met Maite Karstanje, die jarenlang in Buenos Aires, Argentinië gewoond heeft, waar ze onderzoek heeft gedaan naar het debat rondom de legalisering van abortus. Dat onderzoek deed ze voor een NGO die zich inzette voor die legalisering - een van de belangrijkste eisen van de zogeheten Ni Una Menos-beweging, de slogan die in 2015 ontstond tijdens een mars van feministische activisten, als statement tegen het geweld tegen en de moord op vrouwen. In die periode, vertelt Maite, vond er in Argentinië elke 24 uur femicide plaats, werd dus elke dag een vrouw vermoord - inmiddels is dat iets minder: elke 30 uur - nog steeds ontzettend vaak dus. Kenmerkend voor de protesten, de pañuelos zijn de groene sjaaltjes die iedereen draagt als teken van solidariteit en herkenning.

De muziek in deze aflevering is het nummer dat ook ’Ni Una Menos’ heet, (‘Niet Eén Minder’) van Chocolate Remix - een artiest die zichzelf profileert als ‘Reggaeton & Latin Rap / Queer & Transfeminist’. De essentie van het nummer is dat het probleem niet is wat voor kleding je als vrouw draagt of je lippen stift, of je reggaeton danst of laat thuis komt: No hay excusa para cubrir a causa. Er is geen excuus waarmee je mag goedpraten wat een dader doet, er bestaat geen excuus voor geweld tegen vrouwen. Terwijl dat geweld nog dagelijks plaatsvindt, het komt voor in allerlei culturen, en in alle sociale klassen. Natuurlijk heeft het machismo daar heel veel mee te maken - precies daarom is de - vaak nogal macho-achtige - reggaeton in de versie van Chocolate Remix zo bijzonder.

Dat machismo wordt ook wel gekoppeld aan de muziek waar Argentinië het vaakst mee wordt geassocieerd: de tango. Veel teksten in de traditionele tango refereren ook mannelijkheid, aan de macho, de sterke man. Maar de tango is dan ook vooral een weerspiegeling van de maatschappelijke en sociale verhoudingen van het begin van de 20e eeuw - en het is dan niet de muziek die ‘machista’ is, maar de maatschappij. En er zijn trouwens ook initiatieven van orkesten van vrouwen met meer geëmancipeerde teksten, en zij maken juist gebruik van de tango om hun verhalen te vertellen en hun ervaringen te delen. Precies wat Chocolate Remix ook doet.

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz

Chili, een halve eeuw na de staatsgreep. Nina Jurna praat met Boris van der Spek, correspondent Latijns-Amerika, en oprichter van het Engelstalige media platform Chile Today. Ook in Chili klinkt de muziek als reflectie van de maatschappelijke en politieke realiteit. Dat was al zo in 1973, toen generaal Augusto Pinochet met een militaire staatsgreep de linkse president Allende afzette; er was toen een muziekstroming die de Nueva Canción Chilena heette - zangers die de oude bekende nummers van het Chileense platteland nieuw leven inbliezen, maar die ook enorm geëngageerd waren. Er werd gezongen over de misstanden en over de pogingen van Allende om politieke en sociale hervormingen te bereiken. Een van de bekendste zangers uit die tijd was Victor Jara - hij is door de militairen, kort na de staatsgreep, vermoord. Veel andere zangers uit die geëngageerde hoek zijn toendertijd gevlucht, geëmigreerd naar andere delen van de wereld. Victor Jara echter werd opgepakt, gemarteld en vermoord - de militairen onderkenden en vreesden de invloed van de muziek.

Bij protesten in 2019 werden de songs van Victor Jara opnieuw gezongen, bijna 50 jaar ná de staatsgreep dus. Niet verwonderlijk als je weet dat veel delen van de Chileense maatschappij nog steeds het resultaat zijn van de periode waarin de militairen de macht hadden: het onderwijsssysteem, het pensioensysteem, veel infrastructuur. Terwijl er breed behoefte is aan een echt nieuw Chili.

De song waarover Nina en Boris spreken is 'El derecho de vivir en paz' van Victor Jara. Geschreven als protestlied tegen de oorlog in Vietnam, maar 'Het recht om in vrede te leven' spreekt ook tegen elk ander onrecht.

Boris van der Spek maakt in 2023 een uitvoerige radio-documentaire over de staatsgreep van 1973 en alles wat daaruit is voortgekomen, ook over de wonden die toen zijn geslagen en die zelfs bij de jongere generatie nog altijd niet genezen zijn.

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz

Nina Jurna praat met Patrick Mathurin, geëngageerd acteur. De in 1972 in Port-au-Prince, Haïti geboren Patrick verhuisde op 3-jarige leeftijd naar Amsterdam, ging in de jaren ’90 naar de toneelschool in Arnhem waar hij de “De Roos-Gesinkprijs 1999” won als meest getalenteerde student, met het ontwikkelen en performen van de voorstelling ‘Socrates’ Apologie’. Daarna vervolgde hij zijn opleiding in de Verenigde Staten. Het gesprek met Patrick gaat vooral over een held uit de geschiedenis van Haïti: Toussaint Louverture.

Toussaint Louverture was een tot slaaf gemaakte op Haiti, die een bijzondere positie had. Hij had een eigen stukje land, had leren lezen en schrijven, hij was van koninklijke afkomst en daardoor had hij een bijzondere opvoeding gekregen. Dus toen eenmaal de slavenopstand uitbrak in 1791, nam hij het voortouw om een groepje slaven tot een volwaardig leger om te smeden dat vocht tegen de Spanjaarden en de Fransen. Zo heeft hij de grootste wereldmachten van toen kunnen verslaan en van Haïti een bloeiend land kunnen maken. Napoleon kwam intussen aan de macht, en hij wist Toussaint in de val te lokken en mee te nemen naar Frankrijk, waar hij is gestorven in een kerker. Kort daarna kon toch de vrijheid worden gevierd. Dit is het epos dat op elke school zou moeten worden verteld, aldus Patrick.

Haïti is eigenlijk het enige eiland waar de opstand heeft geleid tot de afschaffing van de slavernij. En Toussaint Louverture was daarachter het meesterbrein. ‘Dus voor mij was hij een ontdekking, eindelijk iemand die een rolmodel kon zijn voor mij’, aldus Patrick. ‘Toussaint heeft mij geïnspireerd om een opstand in Nederland te beginnen, en de strijd tegen zwarte piet te beginnen.’
Patrick Mathurin raadt iedereen aan om het boek van Martin Ros over Louverture te lezen: ‘Vuurnacht: Toussaint Louverture en de Slavenopstand op Haïti’.

De muziek die je hoort is (o.a.) 'Louverture' van Sorg & Napoleon Maddox (Frans-Amerikaanse hip hop-duo met de Haïtiaans-Canadese jazzmuzikant Jowee Omicil), van het gelijknamige album, dat helemaal gewijd is aan Louverture.

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz

Muziek weerspiegelt de ziel van een land! De gast in deze aflevering is Orville Breeveld, muzikant, gitarist, maker van radio- en televisieprogramma’s en kenner van een breed scala aan muzieksoorten. Onderwerp van gesprek is Cuba, een land van heel veel mooie muziek, en ingezoomd wordt op de bolero. De bolero is langzame dansmuziek. De bolero is ontstaan in Spanje, in de 18e eeuw, maar in de eeuwen daarna waren het in Cuba de rondreizende troubadours die de bolero in hun pakket hadden. De teksten werden tegelijkertijd steeds romantischer, vooral in de 20e eeuw - invloed van de Amerikanen! De troubadours vertolkten het liefdeslied, en het levenslied, waarin overigens vaak een dubbele bodem in de tekst verstopt werd.
De invloeden die je in de bolero hoort zijn te herleiden tot de tijd van de slavernij: ritmes die vanuit Europa meekwamen smolten samen tot de langzame dans die de bolero uiteindelijk geworden is. Of er verband is met de ‘klassieke’ bolero, daarover lopen de meningen uiteen.
De beroemde zangeres Lupe Victoria Yolí Raymond (1936-1992), beter bekend als La Lupe, stond bekend om haar controversiële optredens. Zij zong over de vrijheid die vrouwen moesten veroveren. Haar songs zijn niet zomaar liefdesliedjes, maar ook liedjes over het naakte bestaan. Het gaat daarin om het ‘dematerialiseren’ van geluk: Cuba was in de tijd van Batista een van de grote wereldeconomieën, maar de bolero gaf daarop een immateriaal antwoord. In die zin is de liefde, aldus Orville, het beste protest.
La Lupe liet horen hoe je als vrouw ook onafhankelijk van de de man kon zijn. La Lupe was de Queen of Latin Soul in de jaren ’50 en ’60. Een Afro-Cubaanse zangeres die bijvoorbeeld ook My Way van Sinatra zong, in de vorm van een bolero, in het Spaans! Het was echt ongekend dat een vrouw van Afro-Cubaanse origine op het podium zó kon reflecteren op het leven. Mensen als La Lupe waren de game changers als het gaat om het exporteren van die Cubaanse rijke muzikale traditie en het versterken van de positie en het zelfbeeld van de vrouw. Ze was een ‘powerhouse’ van een vrouw, die naderhand in New York een succesvolle carrière had.
Haar nummer Que Te Pedi is door veel andere musici gecoverd - met een tekst die terugkijkt op een verloren liefde, aan wie ze haar hele hart heeft gegeven. Wat Orville Breedveld betreft zou de bolero het verdienen om weer nieuw leven ingeblazen te worden.

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz

Peru is veel meer dan het oude Incarijk waar de toeristenfolders steeds maar de nadruk op leggen. De lange muziektraditie laat zien hoe divers het land eigenlijk is. In deze aflevering spreekt Nina Jurna met Adriana Churampi Ramirez, letterkundige aan de Universiteit Leiden, over de huidige politieke onrust en de muziek als een reactie daarop.

Twee songs komen aan bod: eentje van zangeres en etnomusicologe Susana Baca - de belangrijkste ambassadeur van de Afro-Peruaanse gemeenschap. In haar liederen komt de geschiedenis van het kolonialisme en slavernij naar voren. Het bestaan van de Afro-Peruanen wordt verzwegen in de schoolboeken. Het institutioneel racisme in Peru heeft ijn wortels heeft in de koloniale administratie, blijkt uit het onderzoek van Adriana Churampi Ramirez: vermenging tussen inheemsen en tot slaaf gemaakten werd niet alleen nauwkeurig gecategoriseerd, het werd vooral ook gezien als een 'stap achteruit'.

Susana Baca, zelf ook Afro-Peruaans, is een belangrijk rolmodel geweest voor de Afro-Peruaanse gemeenschap, omdat ze Minister van Cultuur was. Helaas heeft ze niet veel tot stand kunnen brengen vanwege een tekort aan interesse en budget - in Peru lijken culturele uitingen alleen belangrijk te zijn om toeristen aan te trekken.

De tweede song die besproken wordt is een lied over de huidige situatie. Het is een samenkomst van artiesten uit verschillende culturele groepen die laten zien dat protesteren een recht is en dat het volk niet verdeeld is. In de gevestigde pers, een spreekbuis van de regering, worden demonstranten afgeschilderd als terroristen. Maar het lied (waar ook Susana Baca bij betrokken is) heeft het over vrijwilligers en mensen die vreedzaam protesteren - en de namen van zestig vermoorde actievoerders worden allemaal opgenoemd en geëerd.

Voor meer muziek: zoek de speellijsten 'Latin Impact' in Spotify.
De songs in deze aflevering: https://bit.ly/VG_Latin_Impact

Latin Impact is een podcast van NPO Soul en Jazz en de VPRO.

Presentatie: Nina Jurna
Redactie: Charlie Crooijmans, Nina Jurna, Aad van Nieuwkerk
Productie: Jorinde Hiddema
Techniek: Bart Schulz